Czy koszenie nieużytków ma wpływ na lokalną bioróżnorodność?

Czy koszenie nieużytków ma wpływ na lokalną bioróżnorodność? Już w pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że koszenie nieużytków wywiera silny wpływ na lokalną bioróżnorodność poprzez zmiany w siedliskach, redukcję źródeł pokarmu oraz ograniczanie liczby gatunków roślin i zwierząt, szczególnie owadów zapylających, płazów, ptaków i małych ssaków [1][2]. Poniższa analiza prezentuje dokładne mechanizmy oraz konsekwencje zarządzania terenami zielonymi pod kątem bioróżnorodności.

Znaczenie bioróżnorodności a koszenie nieużytków

Bioróżnorodność na terenach zielonych zależy bezpośrednio od stabilności i zróżnicowania siedlisk, które zaspokajają potrzeby różnych organizmów [1]. Koszenie nieużytków wpływa na te komponenty poprzez fizyczne usuwanie roślinności i zakłócanie naturalnego cyklu wzrostu roślin. Regularne wyrównywanie trawników i łąk prowadzi do zaniku roślin kwiatowych oraz eliminacji gatunków o wolniejszym tempie wzrostu [3].

Na terenach, gdzie roślinność koszona jest intensywnie, obserwuje się wyraźny spadek liczby roślin, co przekłada się również na spadek liczebności i zróżnicowania owadów zapylających, ptaków oraz małych ssaków. Siedliska dla tych grup organizmów stają się zbyt ubogie, aby wspierać ich cykle życiowe [1][2].

Częstotliwość koszenia i jej konsekwencje dla ekosystemu

Regularne i częste koszenie jest głównym czynnikiem powodującym spadek różnorodności gatunków roślin. Usuwanie zieleni w krótkich odstępach czasu uniemożliwia zakwitnięcie i wydanie nasion przez rośliny, ograniczając ich odnowę i wprowadzając efekt domina w strukturze ekosystemu [1][3]. W efekcie zmniejsza się również liczba owadów zapylających oraz ptaków, które są od nich zależne pokarmowo i siedliskowo.

W przypadku miejskich terenów zielonych, nawet niewielkie fragmenty intensywnie koszone wpływają negatywnie na ochronę bioróżnorodności, przyczyniając się do jej erozji także na większą skalę [3]. Dodatkowo, intensywne koszenie osłabia systemy korzeniowe roślin: biomasa korzeni spada o ponad 75% u mietlicy pospolitej i o ponad 60% u kostrzewy czerwonej w porównaniu z terenami nieskoszonymi [5].

Takie osłabienie systemu korzeniowego skutkuje zmniejszoną zdolnością magazynowania wody przez rośliny oraz zwiększa podatność ekosystemów na suszę, co negatywnie odbija się na stabilności całego układu biologicznego [5].

Łąki kwietne oraz ekstensywne koszenie jako skuteczne alternatywy

Łąki kwietne oraz ekstensywne koszenie stanowią skuteczną metodę zwiększania lokalnej bioróżnorodności. Ograniczenie częstotliwości koszenia do 1–2 razy w sezonie przyczynia się do wzrostu liczby gatunków roślin nawet o około 30% w perspektywie kilku lat [3]. Większa różnorodność flory przekłada się na występowanie większej liczby owadów, w tym zapylaczy, oraz przyciąga ptaki i drobne ssaki szukające schronienia.

Ekstensywne zarządzanie terenami zielonymi poprawia także odporność miejskich ekosystemów na negatywne skutki zmian klimatycznych, zwiększa zdolność do retencji wody oraz pozytywnie wpływa na mikroklimat otoczenia [1][2][6]. Szczególnie w miastach, gdzie aż 60% powierzchni mogą stanowić trawniki i łąki, zmiana podejścia do koszenia to klucz do zwiększenia różnorodności biologicznej [6].

Procesy i powiązania ekologiczne wynikające z koszenia

Koszenie, zwłaszcza w swoim intensywnym wariancie, prowadzi do przerywania cyklu rozrodczego roślin, ograniczając pojawianie się nowych pokoleń oraz eliminując siedliska dla licznych gatunków zwierząt [1][3]. Zredukowana ilość kwitnącej flory ogranicza dostęp do pokarmu dla owadów zapylających – pszczół, trzmieli, motyli – co okresowo zakłóca cały łańcuch troficzny [1][2][4].

Ponadto, zdejmowanie biomasy i grabienie pozostawia glebę bardziej podatną na erozję, zmniejsza aktywność fauny glebowej i prowadzi do szybszego wysychania podłoża [2][6]. Obniżona różnorodność roślin pociąga za sobą uboższe siedliska dla ptaków i innych małych zwierząt uzależnionych od struktury roślinności oraz bogactwa owadów.

Zalecenia dotyczące zarządzania koszeniem dla wspierania bioróżnorodności

Właściwe planowanie koszenia wymaga ograniczania liczby cięć, wprowadzania stref koszenia o różnej częstotliwości oraz pozostawiania nienaruszonej biomasy w określonych miejscach [2][6]. Takie podejście umożliwia utrzymanie trwałych i schroniskowych siedlisk oraz poprawia warunki glebowe poprzez umożliwienie rozkładu materii organicznej.

Stosowanie strefowania, racjonalizacja grabienia i wybór odpowiedniego czasu koszenia przekładają się nie tylko na zwiększenie bioróżnorodności, lecz również na lepszą adaptację zieleni miejskiej do wymagań klimatycznych oraz mniejsze emisje zanieczyszczeń – intensywne koszenie miejskich trawników odpowiada za ponad 5% emisji tlenku węgla oraz 11% emisji węglowodorów niemetalowych w wybranych miastach [5].

Podsumowanie: wpływ koszenia nieużytków na bioróżnorodność

Podsumowując, koszenie nieużytków znacząco wpływa na lokalną bioróżnorodność. Intensywne i regularne zabiegi powodują spadek różnorodności gatunkowej i degradację ekosystemu [1][3][5]. Natomiast wdrożenie ekstensywnego koszenia i zakładanie łąk kwietnych sprzyja nie tylko zachowaniu, ale także wzrostowi liczby gatunków roślin i zwierząt. Efektywne zarządzanie terenami zielonymi polega na minimalizacji cięć, strefowaniu oraz ograniczaniu grabienia, co korzystnie wpływa zarówno na strukturę ekosystemu, jak i mikroklimat czy adaptację do zmian klimatu [2][6].

Źródła:

1. https://www.gov.pl/web/rdos-warszawa/jak-koszenie-wplywa-na-bioroznorodnosc
2. https://uslugiekosystemow.pl/5-praktyk-dla-miejskiej-bioroznorodnosci-mniej-intensywne-koszenie-i-grabienie/
3. https://naukadlaprzyrody.pl/2020/06/16/efekt-braku-kosiarki/
4. https://us.edu.pl/pl/po-co-kosic-trawe-wywiad-z-dr-teresa-nowak/
5. https://laka.org.pl/laka-kwietna/o-szkodliwosci-koszenia/
6. https://portalkomunalny.pl/plus/artykul/strefowanie-koszenie-i-grabienie-z-mysla-o-bioroznorodnosci/